Trong thời đại Ánh Sáng khi mà những tư tưởng tiến bộ soi sáng văn minh nhân loại, nhà văn Voltaire xuất chúng đã góp phần "khai sáng" cho quần chúng. Dưới đây, chúng ta sẽ tóm tắt cuộc đời của ông cùng với những câu nói và tác phẩm để đời.
Vôn-te là ai?
Voltaire (tên phiên âm Vôn-te) là bút danh của vĩ nhân người Pháp François-Marie Arouet. Ông sinh ngày 21/11/1694 mà mất ngày 30/5/1778. Trong 84 năm tại thế, ông ghi dấu là một nhà văn, nhà sử học, nhà tư tưởng và triết gia lỗi lạc của nước Pháp.
 |
| Chân dung Voltaire |
Thủa thiếu thời, ông được thừa hưởng nền giáo dục bao gồm tiếng Hy Lạp, tiếng La-tinh, thần số học và hùng biện với mong muốn của cha ông rằng con trai sẽ trở thành một luật sư. Tuy nhiên, ông vẫn lén lút viết thơ, làm văn, nghiên cứu triết học cho dù bị cấm đoán.
Và thời gian đã chứng minh rằng, ông sinh ra không phải để trở thành luật sư.
Voltaire đã thử sức và thành công ở hầu khắp các thể loại từ kịch, thơ, tiểu thuyết, luận văn hay nghiên cứu khoa học và sử học. Bằng ngòi bút sắc sảo và giọng điệu châm biếm đặc trưng, ông đả kích một xã hội cũ với nhiều khiếm khuyết, đặc biệt là sự cứng nhắc giáo điều của xã hội Pháp mà ông sống.
Những thành tựu nổi bật
Một trong những tác phẩm nổi tiếng của ông là Lettres philosophiques (Những lá thư triết học về nước Anh).
Trong vai trò là nhà sử học, ông có tác phẩm tiếng Anh Essay upon the Civil Wars in France (Luận văn về Nội chiến ở Pháp).
Voltaire cũng là tác giả của bản anh hùng ca "Henriade", kể về một vị Quân vương tài ba đức độ, giữ gìn nếp sống thanh tịnh mà chăm lo cho sự phát triển kinh tế, bảo trợ cho khoa học, nghệ thuật là Henry XIV. Tác phẩm đã truyền cảm hứng cho vua Phổ Friedrich II Đại Đế để vị vua này noi theo tấm gương đó.
Những đầu sách ông sáng tác đã lên đến con số 2000, một số lượng khổng lồ. Ngoài ra, ông cũng thường xuyên trao đổi thư từ với những nhân vật có tiếng trong xã hội lúc bấy giờ, ông đã viết 20.000 bức thư tay tất cả.
Thành tựu vĩ đại nhất của Voltaire có lẽ là người cầm ngọn đuốc mở đầu cho trào lưu triết học Ánh sáng. Ông chứng minh tư tưởng tiến bộ bằng cách ủng hộ quyền tự do tôn giáo, tự do ngôn luận và việc tách bạch tôn giáo và chính trị, thể hiện qua việc tách giáo hội ra khỏi nhà nước.
Tóm tắt tiểu sử
1704: Voltaire nhập học tại trường dòng Tên Louis le Grand
1711: Voltaire tốt nghiệp, không được cha cho phép theo nghiệp văn chương nên ông xin làm trợ lý cho một công chứng viên ở Paris.
1713: Voltaire trở thành thư ký cho hầu tước de Châteauneuf , Đại sứ của Pháp tại Hà Lan.
1718: Vở kịch đầu tay, Œdipe, được công diễn, ông chính thức lấy bút danh Voltaire.
1720: Vở kịch tiếp theo của Voltaire, Artémire , công diễn và thất bại.
1722: Voltaire cùng người tình, Marie-Marguerite de Rupelmonde, bắt đầu hành trình tìm kiếm nhà xuất bản cho tiểu thuyết đầu tay.
1726: Voltaire bị bắt và bỏ tù không xét xử ở Bastille. Đến tháng 5, ông chuyển đến Anh nhận án phạt thay thế.
1727: Voltaire xuất bản hai tiểu luận bằng tiếng Anh và một bức thư về Quakers sau khi ông tham dự cuộc gặp gỡ họ tổ chức.
1729: Voltaire trở về Pháp sau nhiều năm lưu vong ở Anh.
1732: Vở kịch Zaïre của Voltaire thành công, lấy lại hào quang cho ông.
1734: Lettres philosophiques được xuất bản mà không có sự thông qua của hoàng gia. Cuốn sách bị đốt và cấm lưu hành, Voltaire phải chạy trốn khỏi Paris.
1736: Voltaire đã bắt đầu thư từ qua lại với Frederick Đại đế, thái tử của Phổ.
1750: Voltaire chuyển đến Phổ theo lời mời của Frederick Đại đế, tại đây ông được phong chức tước và trả lương.
1751: Micromégas, một tác phẩm khoa học viễn tưởng của Voltaire ra đời.
1752: Voltaire từ bỏ mọi chức tước tại Phổ, trở về Pháp.
1759: Voltaire hoàn thành và xuất bản Candide, ou l'Optimisme, một tác phẩm nổi tiếng bậc nhất trong sự nghiệp của ông.
1764: Tác phẩm triết học tiếp theo của Voltaire, Dictionnaire philosophique, được xuất bản và nhanh chóng trở nên nổi tiếng.
2/1778: Voltaire trở lại Paris lần đầu sau 25 năm để xem công diễn vở Irene do ông sáng tác.
5/1778: Voltaire bị ốm và qua đời.
Voltaire đối với triết học
Ảnh hưởng của các triết gia đi trước
Triết gia có ảnh hưởng tới ông nhiều nhất có lẽ là Isaac Newton. Với niềm tin mãnh liệt vào các lý thuyết của Newton, Voltaire đã thực hiện các thí nghiệm về quang học tại Cirey. Ông cũng là một trong những người góp phần lan truyền câu chuyện nổi tiếng về nguồn cảm hứng của Newton từ quả táo rơi. Ông được nghe giai thoại này từ chính cháu gái của nhà khoa học phát hiện ra lực hấp dẫn ở London và đề cập đến nó trong tác phẩm Letters.
Voltaire cũng tò mò về triết học của Gottfried Leibniz , một người đối thủ cùng thời của Newton. Thế nhưng ông vẫn kiên định với đức tin của mình và cho ra đời tác phẩm Các yếu tố của triết học Newton, đưa nhà khoa học vĩ đại này tiếp cận với công chúng nhiều hơn.
Tư tưởng triết học của Voltaire
Ông được coi là một trong những nhà tư tưởng quan trọng nhất của thời kỳ Khai sáng, một thời kỳ khi con người bắt đầu đặt câu hỏi về tự do, độc lập tư tưởng và tiến bộ xã hội. Dưới đây là một số điểm chính của tư tưởng triết học của Voltaire:
- Tôn trọng cá nhân và tự do: Voltaire rất coi trọng quyền tự do cá nhân, bao gồm tự do tư tưởng, tự do ngôn luận và tự do tôn giáo. Ông phản đối mọi hình thức bức hà, bất công và kiềm chế quyền tự do cá nhân.
- Chống chủ nghĩa giáo điều: Voltaire phản đối mạnh mẽ chủ nghĩa giáo điều. Tức là việc con người không chịu nghi ngờ các giả thuyết hoặc tín ngưỡng. Ông cho rằng con người nên được khuyến khích để nghi ngờ và thách thức tất cả mọi thứ.
- Tôn giáo và thiên chúa: Mặc dù Voltaire phê phán mạnh mẽ các hệ thống tôn giáo thống trị và mất mát tự do tư tưởng do chúng gây ra nhưng ông vẫn tin vào tồn tại của Thiên Chúa. Tuy nhiên, ông cho rằng Thiên Chúa đã tạo ra thế giới nhưng sau đó không can thiệp vào cuộc sống của con người. Quan điểm này được gọi là "thuyết Thiên Chúa quang minh".
- Chiến đấu chống lại sự bất công: Voltaire là một nhà hoạt động xã hội nhiệt thành, luôn nỗ lực đấu tranh chống lại các hình thức bất công xã hội. Dù cho nó có thể "đụng chạm" đến lợi ích từ giới quý tộc, nhà thờ hay chính phủ. Ông thậm chí đã sử dụng nghệ thuật châm biếm để thực hiện điều này.
Phong cách sáng tác
Voltaire được biết đến là nhà văn, nhà soạn kịch, sử gia với số lượng tác phẩm để lại là khổng lồ. Từ khi bước chân vào lãnh địa nghệ thuật, ta có thể dễ dàng nhận ra phong cách châm biếm đặc trưng của ông thông qua tác phẩm văn học, kịch bản sân khấu hay các phát ngôn còn được lưu truyền đến tận ngày nay.
Voltaire là một người khẳng khái khi liên tục phê phán, công kích các góc tối của xã hội đương thời hay của những người có tiếng tăm, thậm chí là có mối quan hệ thân thiết.
Voltaire nổi tiếng với sự sắc sảo và hài hước trong việc chế giễu những điều ông cho là phi lý hoặc bất công. Ông thường sử dụng ngôn ngữ mỉa mai và hài hước để chỉ trích những người nắm quyền lực hoặc hệ thống tôn giáo. Ví dụ: tác phẩm "Candide".
Voltaire còn vô cùng thẳng thắn và không e ngại chỉ trích mạnh mẽ những gì ông cho là bất công. Ông sẵn lòng sử dụng từ ngữ mạnh mẽ, thẳng thắn, thậm chí có thể coi là táo bạo trong thời đại của mình, để chỉ trích các vấn đề như bất công xã hội, chính trị độc tài.
Voltaire được biết đến là một người sáng tạo với tư duy "không giới hạn". Ông thường xuyên thử nghiệm với nhiều thể loại khác nhau, từ tiểu thuyết, kịch, thơ, và các hình thức văn học khác. Ông cũng sáng tạo trong việc sử dụng ngôn ngữ, chẳng hạn như việc sử dụng hài hước và châm biếm để đưa ra những lời phê phán mạnh mẽ.
Một số tác phẩm tiêu biểu
Candide
Candide, nhan đề Việt: Chủ nghĩa lạc quan, là một tác phẩm gây được tiếng vang của Voltaire được xuất bản năm 1759. Tiểu thuyết kể về Candice, một cậu trai trẻ sống trong Vườn địa đàng. Giáo sư của Candide dạy cho cậu về chủ nghĩa lạc quan của Leibnizian. Cậu tin vào nó, sống với niềm tin ấy và tự bỏ bùa bản thân rằng thế giới này vô cùng tốt đẹp. Lối sống đột ngột chấm dứt, và sau đó là những ngày vỡ mộng từ từ của Candide, thế giới cậu gây dựng sụp đổ. Thông qua tác phẩm, Voltaire cảnh tỉnh người đọc về chủ nghĩa thực tế, thay vì tự huyễn hoặc mình bằng đạo bùa mê "tất cả là vì điều tốt nhất" trong "thế giới tốt nhất có thể có" của Leibnizian trong Pangloss.
Chủ nghĩa lạc quan của Voltaire đã được dịch ra nhiều thứ tiếng và lưu hành rộng rãi
Dictionnaire philosophique
Dictionnaire philosophique, nhan đề Việt: Từ điển triết học, được Voltaire cho xuất bản năm 1764. Ý tưởng về cuốn sách đã được ông ấp ủ từ năm 1750, trong khi lưu vong ở Phổ. Sau 13 năm, ông vươn đến đỉnh cao sự nghiệp và quay trở về với ý tưởng ấy. Và Từ điển triết học ra đời, một tác phẩm cô đọng bản chất các tư tưởng triết học, đạo đức, chính trị và tôn giáo của ông.
Sở dĩ có tên gọi đó vì tác phẩm có cấu trúc của một cuốn từ điển, các mục được sắp xếp logic theo thứ tự bảng chữ cái, giúp người đọc có thể bỏ dở giữa chừng mà vẫn tìm kiếm dễ dàng khi muốn tiếp tục, chứ không nhất thiết phải đọc liên tục như Voltaire khuyến cáo trong lời nói đầu của lần xuất bản năm 1765.
Cuốn sách có một ánh hào quang của riêng mình, do đó được tái bản liên tục. Mỗi ấn bản sau, tác giả lại bổ sung các bài viết mới. Đến năm 1769, số lượng bài viết là 118.
Thế nhưng, những bài viết được bổ sung ngày càng đi theo xu hướng chống Cơ Đốc giáo.
Ảnh hưởng Voltaire với Thời kỳ Khai sáng
Cuối thế kỷ 17, xã hội Pháp đi vào bế tắc và suy thoái. Vì thế nên ở thế kỷ 18, một kỷ nguyên mới được mở ra, tên của nó là Thời kỳ Khai sáng.
Thời đại Khai sáng là thời đại của lý trí và tạo ra một làn sóng tác động đến toàn thế giới. Tất cả những gì được thừa nhận đều cần có bằng chứng cụ thể từ các giác quan và suy luận. Các yếu tố tâm linh và thần học bị loại bỏ. Câu nói quen thuộc với mọi thế hệ học sinh "Tôi tư duy, tôi tồn tại" chính là một trong những châm ngôn của giai đoạn này.
Chính trong những năm lưu vong ở Anh, Voltaire tiếp cận tư tưởng của những nhà khai sáng Francis Bacon, Isaac Newton, John Locke, William Shakespeare…, gặp gỡ và kết giao với những nhà khoa học cùng thời.
Trong những tháng ngày tiếp theo, Voltaire đã sử dụng bút lực mạnh mẽ để thể hiện lập trường của bản thân. Ông cho ra đời nhiều tác phẩm đề cao thực tế đến từ trí tuệ của con người như: Trần tục (Le Mondain), Luận về con người (Discours sur l’homme), Luận về tục lệ và tính cách các quốc gia (Essai sur les moeurs et l’esprit des mations), Candide… gây tiếng vang mạnh mẽ trong cộng đồng, góp phần truyền bá cơ sở lý luận của tinh thần Khai sáng.
Thời đại Khai sáng nổ ra trước nhất tại Anh. Tại Pháp, ông là người tiên phong đào sâu xuống nền văn minh thế giới , những thành tựu nghệ thuật, khoa học bắt nguồn từ nghiên cứu thực tiễn, loại bỏ các yếu tố thần học.
Câu nói nổi tiếng của ông đại diện cho tư tưởng Khai sáng chính là "Càng hiểu biết, con người càng tự do"
Những câu nói hay của Voltaire
Doubt is not a pleasant condition, but certainty is absurd.
Tạm dịch: Ngờ vực thật không phải cảm giác dễ chịu, nhưng tin chắc thì thật ngu xuẩn.
Better is the enemy of good.
Tạm dịch: Tốt hơn là kẻ thù của tốt.
Superstition is to religion what astrology is to astronomy the mad daughter of a wise mother. These daughters have too long dominated the earth.
Tạm dịch: Mê tín dị đoan đối với tôn giáo cũng giống như chiêm tinh học đối với thiên văn học, đứa con gái điên dại của bà mẹ thông minh. Những đứa con gái này đã thống trị thế giới quá lâu.
Every man is guilty of all the good he didn't do.
Tạm dịch: Bất cứ ai cũng có lỗi vì những điều tốt họ không làm.
Đời tư
Ông từng có mối quan hệ tình cảm sâu sắc với Emilie du Châtelet, nhưng họ không có con. Sau khi Emilie qua đời, Voltaire cũng từng có mối quan hệ gần gũi với Marie Louise Mignot (còn được gọi là Madame Denis), nhưng họ cũng không có con. Mối quan hệ tình cảm rối rắm của ông được ghi lại trọng cuốn tiểu thuyết "Voltaire in Love" của tác giả Nancy Mitford.
Như vậy, chúng tôi vừa giới thiệu đến các bạn cuộc đời, sự nghiệp và những tác phẩm của Voltaire. Hy vọng bài viết hữu ích với bạn và hẹn gặp lại trong những bài viết tiếp theo.
Tài liệu tham khảo:
- Sách Voltaire: A Life, tác giả Ian Davidson.
- Sách Candide, tác giả Vôn Te.
- Sách Voltaire in Love, tác giả Nancy Mitford.
