Cách mạng Pháp là một cuộc cách mạng tư sản diễn ra cuối thế kỷ 18, đã lật đổ chế độ phong kiến tồn tại hàng thế kỷ. Từ đó, nhân dân Pháp được hưởng nhiều lợi ích. Tuy nhiên, không có cuộc cách mạng nào thành công mà không phải trả giá. Dưới đây, chúng ta sẽ cùng nhau điểm qua những giai đoạn hào hùng của cuộc cách mạng này.
Tình hình nước Pháp trước cách mạng
Kinh tế
Cuối thế kỷ 18, nền kinh tế của nước Pháp đối mặt với nhiều khủng hoảng nghiêm trọng như sau:
- Chi phí chiến tranh: Pháp đã chi rất nhiều tiền vào các cuộc chiến tranh như Chiến tranh Bảy năm (1756 - 1763) và hỗ trợ chiến tranh 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ giành độc lập đã tạo ra một khoản nợ lớn cho quốc gia.
- Bên cạnh đó, hoàng gia Pháp đã tiêu xài phung phí. Hệ thống thuế đầy rẫy bất công. Tầng lớp quý tộc, giáo sĩ được miễn thuế. Trong khi đó, các tầng lớp còn lại gồm tư sản, nông dân, công nhân phải chịu cảnh thuế má nặng nề.
- Vua Louis XVI đã cố gắng cải cách hệ thống thuế nhưng thất bại do sự phản đối từ phía quý tộc và giáo sĩ.
Cuối những thập niên 1780, nông nghiệp nước Pháp mất mùa dẫn tới đói kém và giá cả lương thực tăng cao. Điều này đã gây nên những bất bình trong xã hội Pháp.
Chính trị - Xã hội
Trước cuộc cách mạng năm 1789, Pháp là một quốc gia theo chế độ quân chủ chuyên chế (phong kiến), được cai trị bởi vua Louis XVI. Nhà vua có quyền lực tối cao, không bị giới hạn bởi bất kỳ cơ quan hay quy định pháp luật.
Xã hội Pháp trước cách mạng tồn tại sự phân chia rõ rệt giữa ba tầng lớp: quý tộc, tăng lữ, tầng lớp thứ ba. Tầng lớp quý tộc và tăng lữ được miễn thuế và hưởng nhiều đặc quyền. Trái lại, tầng lớp thứ Ba: bao gồm tư sản, nông dân và công nhân chiếm đa số nhưng lại phải gánh nặng thuế và thiếu quyền lợi.
Giáo dục và tư tưởng
Trước đây, giáo dục ở Pháp chủ yếu được kiểm soát bởi Giáo hội Công giáo. Tuy nhiên, lịch sử giáo dục và tư tường của nước Pháp đã sang trang mới trong thời kỳ Khai sáng.
Thời kỳ này đánh dấu sự phát triển vượt bậc về tri thức, ra đời các tư tưởng mới như tự do, dân chủ và nhân quyền. Trong đó, trào lưu triết học Ánh sáng với 3 triết gia người Pháp nổi tiếng: Voltaire (Vôn-te), Rousseau (Rút-xô), Montesquieu (Mông-te-xki-ơ) đã góp phần truyền bá những tư tưởng này trong dân chúng. Thời kỳ Khai sáng đã tạo ra một tầng lớp trí thức mới tại Pháp, góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy cuộc cách mạng sắp tới.
Nguyên nhân bùng nổ cách mạng tư sản Pháp
Các nguyên nhân sau đây được cho là đã dẫn đến cách mạng tư sản Pháp:
- Nước Pháp đối mặt với khủng hoảng kinh tế, nợ công lên đến 5 tỷ livrơ (năm 1789).
- Vua Louis XVI không thể giải quyết các mâu thuẫn nội bộ của quốc gia.
- Thuế tăng cao khiến tầng lớp thứ ba lâm vào cảnh cùng cực.
- Cuối năm 1788 đến đầu 1789, hàng trăm cuộc khởi nghĩa đã nổ ra ở nông thôn và thành thị.
- Ảnh hưởng của trào lưu triết học Ánh Sáng.
- Tầng lớp thứ ba chiếm đa số dân chúng nhưng lại phải chịu gánh nặng thuế, thiếu quyền lợi đã bắt đầu đòi hỏi sự công bằng và thay đổi.
Trong đó, nguyên nhân sâu xa dẫn đến cách mạng Pháp là khủng hoảng kinh tế, mâu thuẫn và bất công tồn tại giữa các tầng lớp xã hội.
Diễn biến cách mạng tư sản Pháp
Thiết lập chế độ quân chủ lập hiến (1789 -1791)
Ngày 5 tháng 5 năm 1789, Vua Louis XVI đã triệu tập Hội đồng Ba tầng lớp với mục đích cải cách chính sách thuế. Tuy nhiên, mô hình biểu quyết theo tầng lớp đã gây ra sự phản đối mạnh mẽ từ tầng lớp thứ ba vốn chống lại chính sách tăng thuế.
Ngày 17 tháng 6 năm 1789, tầng lớp thứ ba đã tự tuyên bố thành lập Quốc hội lập hiến, đòi hỏi quyền biểu quyết theo đầu người. Vua Louis XVI đã cố gắng giải tán Quốc hội nhưng thất bại.
Ngày 14 tháng 7 năm 1789, đám đông dân chúng ở Paris đã tấn công và chiếm lấy nhà tù Bastille (Baxti) biểu tượng cho chế độ quân chủ chuyên chế, đánh dấu cách mạng Pháp nổ ra.
Ngày 26 tháng 8, năm 1789, Quốc hội Lập hiến đã thông qua Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền với khẩu hiệu: “Tự do, bình đẳng, bác ái”
Tháng 8 năm 1789, Quốc hội Lập hiến đã ban hành một loạt các pháp lệnh bãi bỏ đặc quyền của quý tộc và giáo sĩ.
Đến tháng 9 năm 1791, Quốc hội đã thông qua Hiến pháp chính thức kết thúc chế độ quân chủ chuyên chế và thành lập chế độ quân chủ lập hiến. Trong đó, vua Louis XVI bị giới hạn quyền lực và phải tuân theo hiến pháp.
>> Có thể bạn muốn biết thêm về phái lập hiến.
Thành lập nền cộng hòa (1792 - 1794)
Đến tháng 4 năm 1792, Áo và Phổ liên minh với nhau tấn công Pháp.
Tháng 8 năm 1792, 80 vạn quân Phổ tràn vào nước Pháp. Trước tình hình nguy cấp, ngày 10 tháng 8 năm 1792, nhân dân và quân tình nguyện đã đứng lên lật đổ phái lập hiến chuyển sang tầng lớp tư sản lãnh đạo gọi là phái Girondin (Gi-rông-đanh).
Sau khi thư tín riêng của Vua Louis XVI với các quốc gia phong kiến châu Âu bị lộ, nhà vua bị cáo buộc phản quốc. Ngày 21 tháng 1 năm 1793, Louis XVI và vương hậu Maria Antonia bị hành quyết bằng máy chém, chính thức kết thúc thời kỳ quân chủ ở Pháp.
 |
| Vua Louis XVI bị xử tử |
Cái chết của nhà vua giáng một đòn mạnh mẽ vào chế độ phong kiến vẫn đang tồn tại ở các nước châu Âu khác. Vì lẽ đó, mùa xuân năm 1793, Anh và liên quân các nước phong kiến châu Âu tấn công nước Pháp cách mạng.
Lúc này, nước Pháp chìm trong cảnh giá cả thực phẩm tăng vọt, đời sống nhân dân cơ cực. Còn phái Gi rông đanh chỉ lo củng cố quyền lực. Trước tình hình đó, ngày 2 tháng 6 năm 1793, luật sư trẻ Rô-be-spie (Maximilien de Robespierre) lãnh đạo quần chúng nhân dân, với sự ủng hộ của quân đội đã thực hiện đảo chính thành công.
Chuyên chính dân chủ cách mạng Gia Cô Banh
Phái Gia Cô Banh (Jacobin) mà đứng đầu là Rô-be-spie đã lập ra Ủy ban cứu quốc, đánh dấu thời kỳ chuyên chính dân chủ cách mạng Gia Cô Banh (sử thế giới ghi chép là thời kỳ khủng bố) trong lịch sử nước Pháp. Trong thời gian này, những người bị cáo buộc chống lại cách mạng bị bắt và xử tử hàng loạt. Trong đó, đáng kể nhất với vụ xử tử nhà hóa học đã tìm ra định luật bảo toàn khối lượng là Antoine Lavoisier và chính khách Georges Danton.
Tuy nhiên, chính quyền Rô-be-spie đã thực hiện thành công một số cải cách xã hội quan trọng như sau:
- Tịch thu đất đai của giáo sĩ và quý tộc đã bỏ trốn để phân phối lại cho nông dân, thiết lập hệ thống đo lường thống nhất (hệ mét).
- Trưng thu lúa mì, quy định giá cả các mặt hàng thiết yếu.
Ngày 26 tháng 6 năm 1794, liên minh các nước Châu Âu phong kiến chống lại Pháp bị đánh bại.
Sau đó, nội bộ phái Gia-cô-banh chia rẽ. Nhân dân cũng không còn ủng hộ Gia-cô-banh vì không giữ đúng lời hứa như lúc lên nắm quyền. Bên cạnh đó, chính sách xử tử người nghi ngờ phản cách mạng đã gây ra một số vụ án oan và tâm lý lo sợ trong quần chúng nhân dân.
Đến ngày 27 tháng 7 năm 1794, Rô-be-spie và những người bạn bị đảo chính. Rô-be-spie và 21 người khác bị xử tử mà không thông qua xét xử.
Giai đoạn 1794 - 1799
Trong giai đoạn này, việc hành quyết bị giảm bớt, nhiều quyền tự do cá nhân được khôi phục và cuộc đấu tranh chính trị trở nên ít bạo lực hơn. Hiến pháp năm 1795 được thông qua, tạo ra chính phủ mới.
Tuy nhiên, chính quyền đã không thể giải quyết các vấn đề kinh tế và xã hội còn tồn đọng
Ngày 9 tháng 11 năm 1799, tướng Napoleon Bonaparte đã tiến hành đảo chính lật đổ chế độ cộng hòa, thiết lập chế độ tổng tài. Cách mạng Pháp chấm dứt và bước sang thời kỳ Napoleon.
Ý nghĩa cách mạng tư sản Pháp
Cách mạng Pháp chứng kiến sự sụp đổ của chế độ quân chủ chuyên chế, sự lên lên ngôi của chế độ cộng hòa. Nhiều cải cách xã hội cấp bách được triển khai trong bối cảnh căng thẳng chiến tranh và nội loạn.
Khẩu hiệu “tự do, bình đẳng, bác ái” đã đặt nền móng cho những quyền công dân và nhân quyền trong thế giới hiện đại.
Đất đai của quý tộc và tăng lữ bị tịch thu rồi phân phối lại cho nông dân giúp thúc đẩy nền kinh tế nông nghiệp, giải quyết một phần vấn đề bất bình đẳng trong xã hội Pháp.
Cuộc cách mạng đã lan rộng tinh thần cách mạng, ý thức tự do và quyền dân chủ tới nhiều quốc gia khác trong châu Âu. Từ đó, góp phần thúc đẩy nhiều cuộc cách mạng tư sản khác ở châu âu trong thế kỷ 19.
Sự phát triển của tư sản sau cách mạng Pháp đã tạo điều kiện cho các cuộc cách mạng công nghiệp sau này.
Niên biểu các sự kiện chính
- Ngày 5 tháng 5 năm 1789: Vua Louis XVI triệu tập Đại hội ba tầng lớp.
- Ngày 20 tháng 6 năm 1789: Phái lập hiến tự lập Quốc hội.
- Ngày 14 tháng 7 năm 1789: Bạo động ở Paris, công nhân và dân chúng tấn công nhà tù Bastille, mở đầu cho cuộc Cách mạng.
- Ngày 4 tháng 8 năm 1789: Quốc hội bãi bỏ đặc quyền của quý tộc và Giáo hội.
- Ngày 26 tháng 8 năm 1789: Quốc hội thông qua Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền.
- Ngày 3 tháng 9 năm 1791: Quốc hội thông qua Hiến pháp nhằm thiết lập chế độ quân chủ lập hiến.
- Ngày 21 tháng 1 năm 1793: Louis XVI bị hành quyết.
- Ngày 2 tháng 6 năm 1793: phái Gia cô Banh đảo chính lên nắm quyền.
- Ngày 10 tháng 6 năm 1793: Hiến pháp năm 1793 được thông qua.
- 27 tháng 7 năm 1794: Robespierre bị bắt và hành quyết.
- Ngày 9 tháng 11 năm 1799: Napoleon tiến hành đảo chính, kết thúc thời kỳ cách mạng tư sản Pháp.
Danh sách các lãnh đạo cách mạng Pháp
- Maximilien Robespierre: Luật sư lãnh đạo phái Gia cô banh
- Georges Danton: nhà chính trị
- Jean-Paul Marat: nhà báo và nhà chính trị
- Louis Antoine de Saint-Just: Người bạn và đồng minh của Robespierre.
Vai trò của nhân dân trong cách mạng Pháp được thể hiện ở những điểm nào?
Vai trò của nhân dân trong cuộc cách mạng được thể hiện ở những điểm quan trọng sau đây:
- Nhân dân đã tham gia vào các cuộc bạo động quan trọng như tấn công Nhà tù Bastille, cuộc bạo động ở Paris ngày 10 tháng 8 năm 1792. Những cuộc bạo động này đã góp phần đẩy nhanh quá trình cách mạng.
- Họ đã ủng hộ, tham gia vào các cuộc đấu tranh của lớp tư sản và dân chủ xã hội. Từ đó, tạo động lực cho sự thay đổi chính trị và thực hiện cải cách.
- Ngoài ra, dân chúng cũng trực tiếp tham gia vào quân đội bảo vệ quốc gia khỏi sự tấn công của các quốc gia phong kiến châu u chống lại cách mạng.
Thời kỳ nào đã đưa cách mạng tư sản pháp lên đến đỉnh cao?
Thời kỳ chuyên chính cách mạng Gia-cô-banh (Jacobin) được coi là thời kỳ đỉnh cao của cách mạng tư sản Pháp. Những lập luận chứng minh điều này như sau:
- Phái Gia-cô-banh đã tịch thu ruộng đất của quý tộc, tăng lữ bỏ trốn để chia cho nông dân.
- Thiết lập chính sách kiểm soát giá cả nhu yếu phẩm.
Cách mạng Pháp hay cách mạng tư sản Pháp đã đi qua hơn 300 năm nhưng những ảnh hưởng của nó đối với lịch sử nước Pháp và thế giới là không thể xóa nhòa. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu hơn về cuộc cách mạng này và hẹn gặp lại bạn trong những bài viết tiếp theo.
Tài liệu tham khảo:
- SGK lịch sử lớp 8, NXB Giáo dục.
- The French Revolution: A History, tác giả Thomas Carlyle.
