Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ là một trong những giai đoạn quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Đây là thời kỳ mà đất nước ta lâm vào khủng hoảng trầm trọng, với tình trạng chính trị bất ổn, sản xuất trì trệ và đời sống của nhân dân gặp nhiều khó khăn.
Trong bối cảnh đó, Hồ Quý Ly đã tiến hành cuộc cải cách với mong muốn đưa đất nước ra khỏi khủng hoảng và xây dựng một triều đại mới. Tuy nhiên, cuộc cải cách này đã không thành công nhưng vẫn để lại nhiều bài học quý giá cho lịch sử Việt Nam. Theo sách giáo khoa lịch sử 11 Chân Trời Sáng Tạo, chúng tôi sẽ giúp bạn tìm hiểu bài học này sau đây.
Bối cảnh lịch sử dẫn đến cuộc cải cách
Cuối thế kỉ XIV, Đại Việt đang đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng. Sau khi nhà Trần suy yếu, quý tộc nhà Trần đã đẩy đất nước vào tình trạng chính trị bất ổn và sản xuất trì trệ. Tình trạng mất mùa, đói kém xảy ra liên miên, đời sống của nhân dân, đặc biệt là nông nô, nô tì, bị bần cùng hoá. Nông dân đã nổi dậy khởi nghĩa ở nhiều nơi để phản đối sự bất công của quý tộc. Đồng thời, xung đột và chiến tranh giữa Chăm-pa với Đại Việt kéo dài gây tổn thất nặng nề cho đất nước. Ở phía bắc, nhà Minh cũng gây sức ép, hạch sách đòi cống nạp và đe dọa xâm lược.
 |
| Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ |
Trong bối cảnh đó, yêu cầu khách quan đặt ra cho Đại Việt là phải giải quyết khủng hoảng kinh tế - xã hội, thủ tiêu những yếu tố cát cứ của quý tộc nhà Trần và xây dựng, củng cố đất nước về mọi mặt. Để đáp ứng yêu cầu này, Hồ Quý Ly đã tiến hành cuộc cải cách trên nhiều lĩnh vực.
Hướng dẫn học sinh trình bày bối cảnh lịch sử cuộc cải cách
Để trình bày bối cảnh lịch sử dẫn đến cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ, học sinh có thể làm theo các bước sau:
- Trình bày ngắn gọn về tình hình chính trị, kinh tế và xã hội của Đại Việt vào cuối thế kỉ XIV.
- Nêu rõ những yếu tố cát cứ của quý tộc nhà Trần đã góp phần đẩy đất nước lâm vào khủng hoảng.
- Mô tả chi tiết về tình trạng mất mùa, đói kém và nổi dậy khởi nghĩa của nông dân.
- Đưa ra những ví dụ về xung đột và chiến tranh giữa Chăm-pa và Đại Việt, cũng như sức ép từ nhà Minh.
- Tóm tắt lại yêu cầu khách quan dẫn đến cải cách.
Nội dung cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ
Về chính trị và hành chính
Hồ Quý Ly đã tiến hành sửa đổi chế độ hành chính của Đại Việt. Ông chia cả nước thành lộ và trấn, ban hành quy chế về hệ thống quan lại địa phương. Chức An phủ sứ ở lộ phải chịu trách nhiệm quản lí toàn bộ công việc hộ tịch, thuế khoá, kiện tụng, nhằm tăng cường tổ chức của các khu vực hành chính địa phương. Ngoài ra, ông còn đổi tên gọi thành Thăng Long là Đông Đô và cho xây dựng một kinh thành mới Tây Đô bằng đá kiên cố ở Vĩnh Lộc, Thanh Hoá. Cuối năm 1397, Hồ Quý Ly ép vua Trần dời về Tây Đô.
Những cải cách trên của Hồ Quý Ly đã góp phần củng cố chế độ quân chủ tập quyền, tăng cường quyền lực của nhà nước, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cai trị đất nước.
Về quân sự
Hồ Quý Ly chấn chỉnh và tăng cường quân đội, thay các tướng lĩnh trẻ tuổi có năng lực nắm binh quyền, thải hồi người yếu, bổ sung người khoẻ mạnh, tăng cường quân số và các lực lượng quân sự địa phương.
Kĩ thuật quân sự được cải tiến vượt bậc, Hồ Nguyên Trừng đã chế tạo thành công súng thần cơ và cổ lâu thuyền (loại thuyền chiến lớn có hai tầng). Thành Tây Đô là một công trình quân sự có tính phòng thủ cao cũng được xây dựng.
Về kinh tế
Những cải cách về mặt kinh tế bao gồm:
Năm 1396, Hồ Quý Ly cho ban hành tiền giấy thay thế tiền đồng, gọi là “Thông bảo hội sao" gồm nhiều loại.
Năm 1397, Hồ Quý Ly đặt phép hạn điền, nhằm hạn chế sở hữu ruộng tư, đã đánh mạnh vào chế độ điền trang của quý tộc nhà Trần và ruộng tư của địa chủ lớn. Từ đó, chính sách này đã tăng nguồn thu nhập sưu thuế cho nhà nước.
Năm 1402, nhà Hồ thống nhất đơn vị đo lường trong cả nước, cải cách thuế đinh và tô ruộng. Thuế đinh chỉ thu đối với người có ruộng, người ít ruộng nộp thuế nhẹ đi, người không có ruộng và hạng cô quả (người đơn chiếc trong xã hội) không phải nộp thuế.
Những cải cách trên của Hồ Quý Ly đã góp phần giải quyết những vấn đề kinh tế cấp bách của đất nước, tăng cường nguồn thu nhập cho nhà nước, cải thiện đời sống nhân dân.
Về kinh tế
Năm 1401, Hồ Quý Ly ban hành phép hạn nô, giới quý tộc bị hạn chế số nô tì. Phép hạn nô đã chuyển một bộ phận lớn gia nô thành quan nô (nô tì nhà nước) nhưng thân phận nô tì vẫn chưa được giải phóng.
Năm 1403, cho đặt Quảng tế (cơ quan coi việc y tế) để chữa bệnh cho dân.
Những cải cách trên của Hồ Quý Ly đã góp phần cải thiện đời sống xã hội, nâng cao đời sống cho người dân.
Về văn hoá
Hồ Quý Ly đã chấn chỉnh lại Phật giáo và Nho giáo. Ông hạn chế Phật giáo, Đạo giáo, đề cao Nho giáo nhưng là Nho giáo thực dụng, chống giáo điều, kết hợp với tinh thần Pháp gia.
Đặc biệt, Hồ Quý Ly là vị vua Việt Nam đầu tiên dùng chữ Nôm để chấn hưng nền văn hoá dân tộc.
Hồ Quý Ly cho sửa đổi chế độ thi cử, đặt kì thi Hương ở địa phương và thi Hội ở kinh thành; mở trường học ở các lộ, phủ, châu, cử các quan giáo thụ trông coi và cấp học điền cho các địa phương.
Năm 1404, nhà Hồ quy định thêm kỳ thi viết chữ và làm toán.
Những cải cách trên của Hồ Quý Ly đã góp phần phát triển nền văn hoá dân tộc, nâng cao dân trí, đào tạo nhân tài cho đất nước.
Hướng dẫn trình bày tóm tắt nội dung cuộc cải cách
Để trình bày tóm tắt nội dung cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ, học sinh có thể làm theo các bước sau:
- Tóm tắt lại những lĩnh vực mà Hồ Quý Ly đã tiến hành cải cách.
- Đưa ra ví dụ cụ thể về những cải cách trong từng lĩnh vực.
- Trình bày những kết quả tích cực mà cuộc cải cách đã mang lại.
Kết quả và ý nghĩa của cuộc cải cách
Chế độ quân chủ tập quyền được củng cố, quyền lực của nhà nước được tăng cường. Nền kinh tế điền trang của quý tộc nhà Trần bị xóa bỏ, sản xuất được khuyến khích, nông dân có thêm ruộng đất để sản xuất. Văn hóa được đề cao nhất là chữ Nôm, giáo dục mở rộng cho nhiều đối tượng và mang tính thực tiễn.
Cuộc cải cách được tiến hành trong vòng 10 năm, từ năm 1396 đến năm 1407. Thời gian quá ngắn để thực hiện những cải cách toàn diện, mang tính đột phá. Các biện pháp cải cách của Hồ Quý Ly và triều đại Hồ thể hiện nhiều khía cạnh chủ quan và nóng vội, một số biện pháp cải cách còn có những hạn chế không được giải quyết triệt để.
Việc sử dụng pháp luật để bắt bược thực hiện các mục tiêu cải cách đã gây ra mất lòng dân và dẫn đến thất bại. Ngoài ra, những sai lầm trong việc xây dựng quân đội và tổ chức phòng thủ của triều đại Hồ cũng góp phần vào sự suy vong của nhà Hồ khi bị quân Minh xâm lược vào giữa năm 1407.
Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ đã để lại cho chúng ta những bài học kinh nghiệm quý báu, đó là phải có sự đồng thuận của toàn xã hội trong quá trình cải cách, chuẩn bị kỹ lưỡng, chu đáo về mọi mặt trước khi tiến hành cải cách
Hướng dẫn nêu kết quả và ý nghĩa cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ
Để nêu kết quả và ý nghĩa cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ, học sinh có thể làm theo các bước sau:
- Trình bày những kết quả tích cực mà cuộc cải cách đã mang lại cho Đại Việt.
- Đưa ra những ví dụ cụ thể để minh họa cho các kết quả đó.
- Nêu rõ ý nghĩa của cuộc cải cách đối với lịch sử Việt Nam, nhấn mạnh vào vai trò trong việc phát triển đất nước.
Vì sao cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ không thành công?
Mặc dù đã có những kết quả tích cực, nhưng cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ không thành công hoàn toàn. Có một số nguyên nhân chính dẫn đến điều này:
Một số cải cách của Hồ Quý Ly chưa được sự đồng thuận của toàn xã hội. Sử dụng pháp luật bắt buộc thực hiện dẫn đến mất lòng dân.
Những cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ còn nhiều chủ quan, nóng vội, còn hạn chế, không triệt để.
Những sai lầm của triều Hồ trong biện pháp xây dựng quân đội và phòng thủ đất nước.
Vì những sai lầm trên mà triều Hồ đã bị nhà Minh đánh bại và sụp đổ vào năm 1407.
Những bài học lịch sử từ cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ
Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly đã cho thấy sự cần thiết phải đổi mới, cải cách để phát triển đất nước. Trước những khó khăn, thách thức của thời kỳ bấy giờ, Hồ Quý Ly đã có những tư tưởng đổi mới táo bạo, nhằm đưa đất nước phát triển.
Hồ Quý Ly cải cách mọi mặt, thậm chí giành lấy ngôi vua để giải quyết khủng hoảng và nguy cơ xâm lược nhưng chưa thể thành công. Bất kỳ cuộc cải cách nào cũng phải được lòng dân mới có thể thành công được. Hồ Quý Ly có cải cách về giáo dục tiến bộ so với trước đó cho thấy tầm quan trọng của giáo dục trong việc cải cách đất nước.
>> Có thể bạn muốn xem bài viết tiếp theo trong chương trình lịch sử 11 - Cuộc cải cách của Lê Thánh Tông.
Kết luận
Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ đã đem lại những kết quả tích cực cho Đại Việt, góp phần đưa đất nước vào một giai đoạn mới trong lịch sử. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về bài học và hẹn gặp lại bạn trong những bài viết tiếp theo.
